Dù vi khuẩn ăn nhựa mở ra triển vọng mới trong việc tái chế rác nhựa bằng phương pháp sinh học, nhưng những rào cản lớn như tốc độ xử lý chậm, phạm vi ứng dụng hẹp, chi phí cao và rủi ro môi trường khiến thế giới vẫn loay hoay trước bài toán ô nhiễm nhựa toàn cầu.
Rác nhựa – Bài toán toàn cầu chưa có lời giải
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), năm 2024, thế giới tiêu thụ khoảng 435 triệu tấn nhựa, chủ yếu trong các ngành: bao bì, xây dựng, tiêu dùng, dệt may. Con số này được dự báo sẽ tăng gần gấp đôi vào năm 2040, với hơn 700 triệu tấn rác nhựa phát sinh mỗi năm. Phần lớn trong số này vẫn bị chôn lấp hoặc rò rỉ ra môi trường, gây nên những hệ lụy nghiêm trọng về môi sinh và sức khỏe con người.
Vi khuẩn ăn nhựa – Giải pháp sinh học tiềm năng
Năm 2016, nhóm nhà khoa học Nhật Bản do Giáo sư Kohei Oda dẫn đầu đã công bố phát hiện loài vi khuẩn Ideonella sakaiensis, có khả năng “ăn” nhựa PET nhờ enzyme PETase. Enzyme này phân giải nhựa PET thành các monomer như ethylene glycol và terephthalic acid, có thể tái sử dụng để sản xuất nhựa mới chất lượng tương đương nhựa nguyên sinh.
Ưu điểm lớn của phương pháp tái chế sinh học này là cho phép tái chế nhựa nhiều lần mà không làm giảm chất lượng – một điểm vượt trội so với tái chế cơ học truyền thống.
Carbios – Công ty đi đầu trong tái chế nhựa bằng enzyme
Doanh nghiệp Carbios (Pháp) là một trong những cái tên tiên phong trong lĩnh vực tái chế nhựa bằng vi khuẩn. Họ đã hợp tác với Michelin – “ông trùm” ngành lốp xe – để cung cấp sợi nhựa PET tái chế cho sản phẩm công nghiệp.
Năm 2020, Carbios gây chấn động khi công bố có thể phân hủy một chai nhựa chỉ trong 10 giờ bằng enzyme chiết xuất từ vi khuẩn. Một năm sau, họ xử lý thành công tới 250 kg nhựa PET mỗi ngày trong mô hình thử nghiệm. Carbios còn lên kế hoạch xây dựng nhà máy tái chế sinh học đầu tiên trên thế giới, với công suất 50.000 tấn/năm, tương đương 2 tỷ chai nhựa.
Tuy nhiên, công suất này vẫn chỉ là 1/8.700 lượng nhựa mà thế giới tiêu thụ mỗi năm – một tỷ lệ rất nhỏ.
Những rào cản lớn khiến vi khuẩn ăn nhựa chưa thể thay đổi cuộc chơi
Dù có nhiều tiềm năng, phương pháp tái chế nhựa bằng vi khuẩn vẫn gặp không ít trở ngại:
-
Tốc độ xử lý chậm: Vi khuẩn ban đầu cần tới 7 tuần để phân hủy nhựa ở nhiệt độ phòng. Sau nhiều cải tiến, thời gian được rút ngắn còn vài giờ, nhưng vẫn chưa đủ để xử lý khối lượng nhựa khổng lồ toàn cầu.
-
Giới hạn loại nhựa: Hiện tại, chỉ có nhựa PET là có thể phân hủy hiệu quả. Những loại nhựa phổ biến khác như PE, PP, PU vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu.
-
Chi phí cao và thiếu vốn đầu tư: Nhà máy của Carbios bị trì hoãn do thiếu vốn, cho thấy mô hình này vẫn chưa đủ hấp dẫn các nhà đầu tư lớn.
-
Rủi ro sinh học: Việc sử dụng vi khuẩn biến đổi gene khiến nhiều người lo ngại về nguy cơ rò rỉ ra môi trường. Dù các chuyên gia khẳng định rủi ro này rất thấp và có biện pháp kiểm soát, nỗi lo vẫn còn đó.
Không thể chỉ dựa vào công nghệ – Cần chính sách toàn cầu mạnh mẽ
Trong khi công nghệ sinh học vẫn đang được cải tiến từng ngày, nhiều chuyên gia cho rằng cách hiệu quả nhất để giảm rác nhựa là cắt giảm sản xuất và tiêu dùng ngay từ đầu.
OECD khuyến nghị các quốc gia cần:
-
Áp thuế môi trường với nhựa dùng một lần
-
Cấm hoặc hạn chế các sản phẩm nhựa khó tái chế
-
Thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn nhựa, từ thiết kế bao bì thân thiện, phân loại rác tại nguồn đến tái sử dụng
Kết luận
Vi khuẩn ăn nhựa mở ra một hướng đi mới đầy hứa hẹn trong cuộc chiến với rác nhựa, nhưng chưa đủ nhanh, đủ rộng, đủ rẻ để trở thành giải pháp toàn diện. Trong khi chờ đợi công nghệ đột phá, giảm thiểu tiêu dùng nhựa và thay đổi hành vi người dùng mới là chìa khóa quan trọng nhất để giải quyết vấn nạn nhựa toàn cầu.